διομολογήσεις

Θεσμός χάρη στον οποίο οι Ευρωπαίοι που ήταν εγκατεστημένοι σε μία μη χριστιανική χώρα που δεσμευόταν με ειδικές διεθνείς συμφωνίες (τις δ.) απολάμβαναν διάφορα προνόμια και ειδικές ελευθερίες, που τους επέτρεπαν να παραμένουν ουσιαστικά υπό τη δικαιοδοσία του κράτους της καταγωγής τους. Πράγματι, εκτός από το γεγονός ότι απολάμβαναν εγγυήσεις που αφορούσαν την προσωπική τους ελευθερία, την περιουσία, τη θρησκευτική ελευθερία και την ελευθερία των συναλλαγών, οι επωφελούμενοι από αυτές τις συμφωνίες αντί να υπάγονται σε τοπικές αστικές ή ποινικές δωσιδικίες υπάγονταν, όσον αφορά τις σχέσεις μεταξύ μη ιθαγενών, σε ειδικά όργανα (προξενικά), τα οποία εγκαθιστούσαν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις στο ξένο έδαφος. Σε περιπτώσεις διαφορών τους με τους υπηκόους της χώρας (κατηγορούμενους ή μηνυτές στις ποινικές υποθέσεις κατά τις λεγόμενες μεικτές δίκες), οι Ευρωπαίοι μπορούσαν να δικαστούν από τις τοπικές αρχές, αλλά είχαν σε κάθε περίπτωση το δικαίωμα να ζητήσουν τη συνδρομή ενός υπαλλήλου του προξενείου τους (δραγομάνου). Το καθεστώς των δ. εφαρμόστηκε ιδιαίτερα στις σχέσεις μεταξύ των χριστιανών και των ισλαμικών κρατών, με το επιχείρημα ότι η θρησκευτική και κοινωνική νομοθεσία των ισλαμικών κρατών δεν προσέφερε αρκετές εγγυήσεις στους Ευρωπαίους. Από τις πιο γνωστές συμφωνίες δ. πρέπει να αναφερθεί, για την ιδιαίτερη ιστορική σημασία της, η συμφωνία μεταξύ Γαλλίας και Τουρκίας του 1535, η οποία αποτέλεσε το πρώτο βήμα της πολιτικής που οδήγησε τη χώρα αυτή στην ανάληψη του ρόλου του προστάτη όλων των καθολικών κρατών στην Ανατολή. Αρχικά, το καθεστώς των δ. είχε χαρακτήρα αμοιβαιότητας, προέβλεπε δηλαδή την αναγνώριση αντίστοιχων προνομίων για τα μη ευρωπαϊκά κράτη, αλλά με την προοδευτική αύξηση της ευρωπαϊκής ισχύος αποκρυσταλλώθηκε σε ένα σύστημα μονομερών προνομίων για τις δυτικοευρωπαϊκές χώρες. Τα κράτη στα οποία είχε επιβληθεί αυτό το καθεστώς βρίσκονταν σε μειονεκτική θέση και διεκδίκησαν την κατάργησή του. Τα τελευταία καθεστώτα δ. ήταν της Τουρκίας, της Αιγύπτου και της Περσίας, που καταργήθηκαν, αντίστοιχα, το 1923, το 1937 και το 1929. Στην Κίνα οι δ. είχαν οδηγήσει στην πλήρη παράλυση όχι μόνο της δικαστικής αλλά και της διοικητικής και νομοθετικής εξουσίας, σε εκτεταμένα τμήματα της χώρας, όπου οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είχαν επιβάλει την επικυριαρχία τους. Με τη μορφή αυτή, οι δ. διατηρήθηκαν έως τον Β’ Παγκόσμιο πόλεμο.

* * *

οι (Α διομολόγησις, η) [διομολογώ]

νεοελλ.

συμβάσεις που ρύθμιζαν το καθεστώς τών ξένων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και σε κράτη τής Άπω Ανατολής, σύμφωνα με τις οποίες οι πρόξενοι ευρωπαϊκών δυνάμεων είχαν ευρύτατες δικαιοδοσίες επί τών ομοεθνών τους σε θέματα αστικού, εμπορικού και ποινικού δικαίου

αρχ.

συνθήκη, σύμβαση, συμφωνία.